Вӗсем Тӑван çӗршыва хӳтӗлеме вӑрҫа тухса кайнӑ

Тăван çӗршывăн Аслă вӑрҫи июнӗн 1941 ҫулхи июнӗн 22-мӗшӗнче пуҫланнӑ та ҫав кунах пӗтӗм халӑх мобилизацине пӗлтернӗ. 

Эпӗ Хăймалу ятлӑ пӗр пӗчӗк ялтан ҫынсене вӑрҫа мобилизацилени тата пирӗн ентешсем мӗнле ҫапӑҫни ҫинчен каласа парасшӑн. Вӑрҫӑччен Хӗрлӗ Ҫар ретӗнче пирӗн ялтан 9 ҫын службӑра тӑнӑ. Вӗсенчен иккӗшӗ, Мартын Васильевич Кукушкинпа Николай Петрович Кузьмин, Украинӑра вӑрҫа чи малтан кӗтсе илнӗ, Харьков ҫывӑхӗнчех вӗсем кӗркунне пуҫӗсене хунă. Вӑрҫӑ пуҫламӑшӗнче Хӗрлӗ Ҫар питӗ йывӑр та юнлӑ ҫапӑҫусем илсе пынӑ, Хӗрлӗ Ҫар ретӗнче вӑрҫа кӗтсе илнӗ тӑхӑр салтакран пӗри ҫеҫ чӗрӗ таврӑннӑ. Ку Николай Иванович Никифоров, Арменире кавалерист пулса васкавлӑ службӑра тӑнӑ, вӑрҫӑ пуҫлансан унӑн чаҫне Мускава куҫарнӑ. Мускав патӗнчи ҫапӑҫусенче Н. И. Никифоров аманнӑ, госпитальте сывалнӑ хыҫҫӑн, 1942 ҫулта яла сипленме таврӑннӑ. 1943 ҫулта Никифорова каллех фронта илнӗ. Инҫетри авиацин ҫар аэродромӗнче службӑра тӑрать, 1944 ҫулта сывлӑхӗ пирки демобилизаци йӗркипе килне таврӑнать. 

1941 ҫулхи июнӗн 23-мӗшӗнчен пуҫласа мобилизацин пӗрремӗш хумӗ çитет. Вӑл 7 кун хушши пырать — пӗрремӗш черетре, 1905-1918 ҫулсенче çуралнă, çар службин пӗрремӗш категорийӗнче ҫапӑҫнӑ ҫар службине илмелли çынсене чӗнтернӗ, ӗлӗкрех вӗсем васкавлă çар службине иртнӗ. Ҫакӑн пек категорири пирӗн ялта ҫуралса ӳснӗ 4 çын мобилизациленнӗ: Дмитрий Степановч Иванов — Хаймалуран, Илья Захарович Киргизов — Мускавран, Иван Григорьевич Петухов — Карело-Финская АССРтан, Кирилл Егорович Сергеев — Хăймалуран, вӗсем июнӗн 1941 çулхи 24-26 мӗшӗсенче-вăрçа кайнă, виҫҫӗшӗ ҫапӑҫусенче вилнӗ. Илья Захарович Киргизов Мускавра, унтан Сталинградри ҫапӑҫусенче хутшăнать, темиҫе хут аманнӑ хыҫҫӑн, килне таврӑнать. Мобилизацин пӗрремӗш хумӗ хыҫҫӑн тепӗр хумӗ июлӗн 12-мӗшне тӳр килет, вăл 1941 ҫулхи октябрьчченех тӑсӑлать: 1905-1918 ҫулсенче çуралнисене юлашкисене вăрçа илнӗ. 1941 ҫулхи май тата кӗркунне уйӑхӗсенче пӗтӗмӗшле кăткăслăхра Хӗрлӗ Ҫар ретне пирӗн ялтан 40 ҫынна вăрçа илнӗ. Ҫапӑҫу хирӗнчен 17 салтак килне таврăнать, нумайӑшӗ аманнине пула. Интереслӗ çакă, пӗртăвансем фронта кайма тивӗçлӗ пулсан, вӗсене пӗр кун хушшинчех йыхравланă: Пантелейпе Николай Явкинсене августӑн 13-мӗшӗнче, Иванпа Сергей Павловсене августӑн 31-мӗшӗнче. Ашшӗпе ывӑлӗсем, хӗрӗсем мобилизациленнӗ. Егор Иванович Иванов — ашшӗ тата ывӑлӗсем: Григорий, Николай, Петр тата Семен, ывӑлӗсем пурте вӑрҫӑра вилнӗ. Ашшӗпе хӗрӗ, Федор Васильевичпа Мария Ларионовсем, Ҫӗнтерӳпе таврӑнаççӗ. Ашшӗ — Осип Васильевич Ларионов, ывăлӗсем Иванпа Николай. Ывӑлӗсем таврӑнаççӗ, ашшӗ Инҫетри Хӗвелтухӑҫӗнче вилет; ашшӗ — Гаврил Евдокимович Явкин, ывӑлӗ Петр, вăл вăрçăран таврăнаймасть. 1942 ҫултан пуҫласа Хӗрлӗ Ҫар ретне ытларах 1923 — 1927 ҫулсенчи призывниксемпе туллилентернӗ. 1942 ҫулта пирӗн ялта ҫуралса ӳснӗ 23 ҫынна мобилизациленӗ.

Вӗсенчен 17шӗ фронтран таврӑннӑ, 6шӗ Тӑван çӗршывшӑн ҫапӑҫса пуçӗсене хунă. 1943 ҫулта вӑрҫа 14 ҫынна илнӗ. Ҫӗнтерӳпе 9 салтак килӗсене таврӑннӑ, ҫапӑҫу хирӗнче 5 салтак выртса юлнӑ. 1944 ҫул ҫитсен пирӗн ялтан вӑрҫа 2 салтак тухса каяççӗ. 1 салтак килне таврӑнать, танк командирӗ Анатолий Никонович Павлов 1945 ҫулхи апрель уйӑхӗнче вилет. Ҫӗнтерӳ ҫулӗнче, 1945 ҫулта, пирӗн ялта ҫуралса ӳснӗ пӗр ҫынна вăрçа илнӗ.

Ку вăл Иван Сергеевич Явкин, ăна Кемерово облаҫӗнчен чӗнсе илеççӗ, вӑрҫӑ хыҫҫӑн вӑл Красноярск крайне ашшӗ патне таврӑнать.

Вӑрҫа тӗрлӗ ҫулсенчи салтаксене мобилизациленӗ. Чи аслă çулсенчи призывник — Егор Иванович Иванов, вӑл 51 çулта пулнӑ, чи ҫамрӑккине 1943 ҫулта илнӗ, хӑйне пӗр ҫулталӑка аслăлатнă Корнил Константинович Явкин пулнӑ, сывă таврӑннӑ. Ытти ӳсӗм ушкăнӗсемпе: 40-45рисем таран — 7 ҫын, 35-39 ҫултисем — 17 çын, 30-34 ҫултисем — 9 çын, 25-29 ҫултисем — 16 çын, 20-24 çултисем — 13 çын, 19 ҫултисем — 9 çын, 18 ҫул тултарнисем — 6 çын. Пирӗн салтаксем тӗрлӗ специальноҫсемпе çапӑҫнӑ. Вӑрҫӑра чи нумай шутра стрелоксем пулнӑ, связистсем пулса 10 ҫын, шоферсем — иккӗн, санитарсем — иккӗн, саперсем — иккӗн, кавалеристсем — иккӗн, поварсем — иккӗн, пулеметчик иккӗн ҫапӑҫнӑ.

Пирӗн ентешсем вӑрҫӑра тӗрлӗ долждноçсемпе званисенче ҫапӑҫнӑ. Вӑрҫӑ ҫулӗсенче 6 хӗрлӗармеец офицер званийӗсене тивӗҫеççӗ: милици капитанӗ — Дмитрий Григорьевич Недрышкин, аслӑ лейтенантсем — Григорий Герасимович Чамин — дивизин финанс службин начальникӗн пулăшаканӗ, Андрей Михайлович Патин — ҫарпа почта службин начальникӗ, лейтенантсем — Семен Егорович Иванов — снабжени взвочӗн командирӗ, Петр Константинович Чамин — пулемет взвочӗн командирӗ, Дмитрий Степанович Шленский — взвод командирӗ. Аслӑ сержант пулса Сергей Андреевич Павлов, сержантсем пулса Фрол Николаевич Богатов, Павел Герасимович Чамин, Тихон Захарович Киргизов тата Пантелей Игнатьевич Явкин вăрçăра çапăçнă. Кӗҫӗн сержантсем пулса ҫапӑҫнӑ: Николай Осипович, Никитин, Фома Игнатьевич Явкин, Анатолий Никонорович Павлов —танк командирӗ. Ефрейтор пулса ҫапӑҫнӑ: Ананий Егорович Ефимов, Василий Васильевич Каляков, Иван Осипович Ларионов, Гаврил Васильевич Старшов, Василий Федорович Тимохин, Петр Герасимович Чамин, Корнил Константинович Явкин.

Вӑрҫӑра хăюлăхпа паттӑрлӑх кӑтартнӑшӑн ял ҫыннисем наградӑсене тивӗçнӗ: Хӗрлӗ Ҫӑлтӑр орденне — виҫҫӗн, Мухтав орденне — виҫҫӗн, «Паттӑрлӑхшӑн» медале — 9 ҫын, «Çапӑҫури тава тивӗҫлӗ ӗҫсемшӗн» медале — 11 ҫын. Вӑрҫӑ вӑхӑтӗнче ял ҫыннисем — ултӑ салтак тыткӑна лекнӗ, иккӗшӗ тыткӑнра вилнӗ: Петр Егорович Иванов Финляндири концлагерьте, Ананий Степанович Шленский — Германире вилнӗ, ыттисене — Иван Андреевич Павлова, Дмитрий Алексеевич Чамина, Павел Герасимович Чамина, Николай Иванович Никифорова пирӗн çарсем тыткăнран хăтарнă, вӗсем килӗсене таврăннă. ССР союзӗнчи граждансен хăш-пӗр категорийӗсене «броньпа» ҫар службинчен хӑтарса тăнă.

Тырпул пухса кӗртнӗ ҫӗрте ӗҫлекен трактористсемпе комбайнерсем çакна тивӗçнӗ. Ҫак категорие пирӗн «Смена» колхозăн тракторисчӗ Василий Васильевич Кукушкин кӗнӗ. Вӑрҫӑччен вӑл васкавлӑ службӑра пулнӑ, вӑрҫӑ ҫулӗсенче тӳрӗ кӑмӑлпа ӗҫленӗшӗн «1941-1945 çулсенче Тӑван çӗршывӑн Аслӑ вӑрҫи вăхăтӗнче хастар ӗҫленӗшӗн» медальпе наградӑланӑ. Валентина Константиновна Явкина та çавӑн пекех медальпе наградӑланнӑ, вӑрҫӑ вӑхӑтӗнче вӑл тракторист пулса ӗҫленӗ. 

Пирӗн ял ҫыннисем вӑрҫӑ пуҫланиччен ҫӗршывӑмăрăн тӗрлӗ регионӗсенче пурăннă. Ун пек ҫынсем пирӗн 13 ҫын, вӗсене Приморски крайран, Челябинскран, Куйбышевран, Кемерово, Чита облаҫӗсенчен, Мускавран тата Азербайджанран чӗнсе илнӗ. Вӑрҫӑра ҫапӑҫнӑ, пуçӗсене хунă кӑна мар, ҫӗнӗ ҫемьесем те йӗркеленнӗ.

Ҫапла вара, пирӗн Мухтав орденӗн кавалерӗ Василий Федорович Тимохин фронтра чаҫри медицина сестрине юратса пӑрахать, фронтра мӑшӑрланаççӗ. Вӑрҫӑ вӑхӑтӗнче пирӗн «Смена» колхозран, ун чухне пирӗн колхоз çакăн пек ятлă пулнă, фронта типӗтме пӗр хуран тата «Победитель» ятлӑ лаша янӑ. Ҫапла вара, пӗтӗм ҫӗршыв пекех, пирӗн ял та Тӑван çӗршыва хӳтӗлеме фронта ҫынсен ресурсӗсене мобилизацилес ӗҫе хутшӑннӑ.