Ырă ят паттăра тарават

1941-1945 çулсенче мĕн тери йывăр, хăрушă пулнă: пур çĕрте те вăрçă кĕрленĕ, çĕр чĕтреннĕ, çуннă... Вăрçă кашни çыннăн чун-чĕрине ыраттарса амантнă. Миçе хĕрарăма, миçе ачана тăлăха хăварман-ши?.. Уйрăмах салтак амăшĕн чĕри кунсерен канăçсăр тапнă, ачишĕн пăшăрханнă. Кун çинчен чăваш писателĕ А. С. Артемьев акă мĕнле çырнă: «Эй, салтак амăшĕ!

Темиçе çул аслă çапăçу пынă чух çĕрлесерен çичшер вăранса пăшăрханнă аннемĕр, юнлă вăрçă хирĕнчи ачусене асăнса ура çинчех тĕлĕк курнă, савăк самантра та савăнаймасăр салтак ывăлусене киле кĕтнĕ аннемĕр!..»
Тăван çĕршыв пысăк çухату тунă пулсан та çутă та телейлĕ кун патне туртăннă. Тăшмана хирĕç Раççейĕн паттăр ывăлĕсем — вырăсĕ, тутарĕ, чăвашĕ, мăкши... — пурнăçне шеллемесĕр çапăçнă.

Тăван çĕршывăн кашни кĕтесĕнчи ывăл-хĕр Аслă вăрçа хутшăннă. Тутарстан Республикинчен те нумайăшĕ тăшманпа çапăçма вăй çитернĕ. Вĕсенчен ик çĕр çирĕм пиллĕкĕшĕ Совет Союзĕн геройĕ пулса тăнă. Çаксенчен пиллĕкĕшĕ Çĕпрел районĕн çыннисем: П. С. Юхвитов, С. А. Уганин, М. К. Хакимов, З. З. Алимов, Н. Г. Фазлаев. Эпир хамăрăн ентешсемпе мухтанатпăр, мăнаçланатпăр, вĕсен ятне яланах асра тытатпăр. 

Вăрçă пуçлансан Аслă Аксу ялĕнчен те ултçĕр ултă çын Тăван çĕршыва хӳтĕлеме кайнă. Вĕсенчен виççĕр тăваттăшĕ тăван яла каялла таврăнайман: хăшĕ вăрçă хирĕнче вилнĕ, хăшĕ хыпарсăр çухалнă. Вилнĕ паттăрсен йывăр тăпри çăмăл пултăр.
Таврăннисем те, вăрçă ветеранĕсем, пиртен уйрăлса кайнă. Хăйсем вилнĕ пулсан та, вĕсен ячĕсем халăх чĕринче пурăнаççĕ. 
Ҫĕнтерĕве 80 çул çитнине тата кăçал Раççейре те, Тутарстанра та Тăван çĕршыв хӳтĕлевçин çулталăкĕ пулнине халалласа паян Василий Ефремович Осипов çинчен аса илес килет. Вăл 1923 çулхи июнӗн 13-мĕшĕнче Аслă Аксу ялĕнчи хресчен çемйинче çуралнă. Вĕсен çемйинче тăватă ывăл — Иван, Ваççа, Петя, Николай тата икĕ хĕр — Акçук, Еля ӳснĕ. Ун чухне пурнăç çăмăлах пулман. 

1

Василий Ефремович çемйинче — виççĕмĕш ача. Вăл шкулта ултă класс таран кăна вĕреннĕ, кайран колхозра ĕçленĕ. 1942 çулта ăна вăрçа илсе каяççĕ. Вăрçă хирне çитиччен малтан вăл Хусанта кĕске вăхăтрах танкистсен курсне пĕтерет. Ун хыççăн вара Василий Ефремовича ытти салтаксемпе пĕрле хаяр вăрçа яраççĕ. Вăл вăрçăра нимĕçсене хирĕç Курск пĕккинче «Т-34» танкпа çапăçнă.

Пĕр çапăçура Василий Ефремовичăн танкне, вĕсен экипажне сирпĕтеççĕ. Вăл вара хăй кăна аран-аран çунакан танк ăшĕнчен тухса ӳкет, ыттисем хăтăлаймаççĕ. Ҫак вăхăтра вăл вилĕмпе пурнăç хушшинче пулнă-çке! Ҫунакан танкран хăтăлсассăн тăшман-снайпер уринчен вăйлă амантать. Юрать-ха хамăр салтаксем пулăшаççĕ. Унтан Василий Ефремович нумай вăхăт хушши госпитальте выртать. Сипленсен 1943 çулта ăна килне яраççĕ. Унăн ури вара ĕмĕрлĕхех сусăр юлать, çанталăк улшăннă чухне ялан ыратать. Вăрçăра паттăрлăхпа хăюлăх кăтартнăшăн «Тăван çĕршывăн Аслă вăрçи» орденпа, «Хăюлăхшăн» медальпе наградăлаççĕ.

1945 çулхине Василий Ефремович çемье çавăрать. Мăшăрĕпе Христина Ивановнăпа тăхăр ача — виçĕ ывăл та ултă хĕр — çуратса ӳстереççĕ. Вĕсем ачисене тĕрĕс çулпа утма вĕрентнĕ. Вăрçă хыççăн та Василий Ефремович колхозра вăй хунă. Вăл тракторист, фермăра кочегар пулса ĕçленĕ. 80-мĕш çулсен вĕçĕнче вĕсем кĕçĕн ачисемпе ялтан Ульяновск хулине пурăнма куçса каяççĕ. Василий Ефремович хулара та ахаль лармасть, вăл хуралта ĕçленĕ.

Василий Ефремович питĕ ырă кăмăллă та ĕçчен çын пулнă. Ăна халь те ял çыннисем лайăхпа çеç аса илеççĕ. Вăл 1996 çулхи октябрĕн 1-мĕшĕнче çĕре кĕнĕ.
2

Хастарлăх, паттăрлăх ăруран ăрăва куçать тесе калас килет. Паян Василий Ефремовичăн кĕçĕн мăнукĕ, Игорь Владимирович Матросов, ятарлă çар операцинче хастар хутшăнать. Вăл 2002 çулхи сентябрӗн 14-мĕшĕнче Ҫĕпрел районĕнчи Хулаçырми ялĕнче çуралнă. Вăл ырă кăмăллă, хастар, хăюллă, пултаруллă, тăрăшуллă, харсăр, ĕçчен, мал ĕмĕтлĕ ача. Игорь Владимирович шкула лайăх паллăсемпе вĕренсе пĕтернĕ. Вăл мĕн пĕчĕкрен хăйĕн пулас профессине çар ĕçĕпе çыхăнтарма шутланă, çавăнпа та шкулта вĕреннĕ чухнех спортпа питĕ туслă пулнă. Уйрăмах вăл хоккей выляма юратнă. 

Игорь ăмăртусенче пысăк çитĕнӳсем кăтартнă, çавăнпа та унăн грамотăсемпе медальсем нумай. Вунпĕр класс пĕтернĕ хыççăн вăл 2020-мĕш çулта Хусанти танк училищине вĕренме кĕрет. Унтан вĕренсе тухсан, 2024-мĕш çулхи январь уйăхĕнче, ăна Волгограда çар службине яраççĕ. Унтан апрель уйăхĕнче Игорь Владимировича ятарлă çар операцине хутшăнтараççĕ. Халĕ вăл 10-мĕш Гварди танк полкӗнче, Козьма Минин ячӗллĕ 1-мĕш Гварди танк батальонӗнче рота командирӗ. Полк командирĕ Владимир Петровичпа Екатерина Николаевнăна çакăн пек хăюллă та хастар ывăл çуратса ӳстернĕшĕн тав çырăвĕ парса хисеп тунă.

Ятарлă çар операцинчен Игорь пек паттăр салтаксем хальхинче те çĕнтерӳпе килессе шанатпăр. Вĕсене çирĕп сывлăх, хастарлăх тата вăрăм ĕмĕр сунатпăр. 

Урăх нихăçан та вăрçă ан пултăр, пире вăрçă кирлĕ мар! 

Вăрçă паттăрĕсене халалласа пирĕн ял варринче обелиск пур, ун çинче вĕсен хушамачĕсем те сыхланаççĕ. Тăван çĕршыв хӳтĕлевçисене эпир ырăпа çеç асăнатпăр. Паттăрсен умĕнче П. Ялкир сăввине вулас килет:

Чыс туса пуçа пĕкетпĕр
Хаклă палăк умĕнче.
Чечексем çитĕнтеретпĕр
Тăрăшса ун çумĕнче.

Паттăрсем мире сыхланă,
Хупнă пирĕншĕн куçне.
Пăхаттирсене кам манĕ?
Палăк упрĕ ыр ятне.

Халĕ ялта сывă ветерансем çук. Вĕсен ячĕсене уявсенче, шкулта иртекен тĕрлĕ мероприятинче аса илетпĕр. Паянхи ятарлă çар операцинче хастар хутшăнакансем те пирĕншĕн ырă тĕслĕх пулса тăраççĕ. Çавăнпа та пирĕн, çамрăк ăрăвăн, хисеплĕ те хастар çынсен ячĕсене яланах асра тытасчĕ. 

Тăван çĕршыва, тăван тавралăха, тăван яла сыхлакансен умĕнче пуçа таятпăр!