Ике сыерга – бер чиләк

Әйтергә генә ансат: исеме телгә алынган 5 район өлешенә республикада җитештерелә торган сөтнең 25 проценты туры килә. Калган 37 райондагы хуҗалыклар үзләрендә булган мөмкинлекләрне тулырак файдалану, кимчелек­ләр­не бетерү юлларын эзләү урынына һаман да алдынгылар ышыгында яшәүне кулайрак күрә.

Генри Форд кемне кисәтә?

Терлекчелек комплекс­лары тирәсендә рәт-рәт булып тезелеп торучы печән, салам төргәкләрен, һәркай­сы меңәр тонналы сенаж базларын, гөрләп эшләп торучы катнаш азык цехларын күреп, күңелләр күтәрелеп китә. Малларны тиешле рацион белән ашатыр өчен бөтен шартлар бар кебек. Бер генә нәрсә - эшне тиешенчә оештыру аксый.

Сөт җитештерүне ки­меткән теләсә кайсы хуҗа­лыкка барып чыксаң да, тер­лекчеләрнең аһ-зарын ише­тергә туры килә. Кайбер фермаларда хезмәт хакы түбән, анысы да вакытында бирелми. Матди кызыксындыру чаралары кулланылмау да эшкә аяк чала.

Бу җәһәттән дөньякүләм танылган миллиардер Генри Фордның: "Эш күләмен искә алмый бирелгән аз хезмәт хакы теләсә нинди предприятиене һәлакәткә илтә" , - ди­гән сүзләре искә төшә. Иртә таң­нан кичке караңгыга ка­дәр эшләп, аена 6-7 мең сум эш хакы алучы терлек­чедән югары хезмәт җитеш­терү­чән­ле­ге көтүе дә кыен.

Андыйларда сөт җи­теш­терү күләме дә киме­гәннән- кими бара. Әлмәт районы­ның уртача 5,2 килограмм сөт җитештерүче "Сосновка" хуҗалыгында савым күләме узган елның шул чоры белән чагыштырганда һәр сыердан 3,4 килограммга кимүнең төп сәбәбе дә шунда. Хәер, әлеге районның "Ярыш" һәм "Зәй" ху­җа­лык­ларында да хәлләр шәп­тән түгел. Бу хуҗалык җи­тәкчеләре эшне тиешенчә оештыру турында кайгыртасы урында, ике сыердан бер чиләк сөт савуны кулайрак күрә.

Ә бит фермада эшләү­че­ләргә айлык хезмәт ха­кы­ның нинди күрсәткечләрдән килеп чыгуын, нәтиҗәлерәк эшләгәндә эш хакын күбрәк алу юлларын бәйнә-бәйнә аңлатканда, җитеш­терүчән­лек тә күзгә күренеп арта. Кызганыч, хуҗалыкларда сыер савучы, бозау караучы, тер­лекчелекнең башка тармакларында эшләүчеләр бе­лән сөйләшкәндә, алар үзлә­ренең ни сәбәпле шундый аз хезмәт хакы алуының серләрен белми. Аерым алганда, эш стажы, класслы булуы, алынган бозау, сөт күләме, тармак коэффициенты, җитеш­терел­гән өс­тә­мә продукция һәм башка күр­сәткечләрнең нәр­сә икән­леген белмәү­челәр дә бар.

Хәер, белгәннәре дә, хез­мәт хакын без генә үзгәртә алмыйбыз инде, диюдән ары китми. Кыскасы, терлекчеләр - эшләгән, хуҗалык җитәк­челәре түләгән кыяфәт чыгара. Нәтиҗәсе күз алдында. Азнакай районы "Шәвәлиев", Апас районы "Табар", Баулы районы "Игенче", Балтач районы "Уңыш", Буа районы "Бола", Кайбыч районы "Родина" хуҗалыкларында бер сыердан алынган сөт күләме 5-6 килограммнан артмый.

"Чынлы"да - чын күңелдән

Озак еллар дәвамында ях­шы нәтиҗә белән эшләүче хуҗалыклар да бар. Шун­дыйларның берсе - Чүпрәле районы "Чынлы" хуҗалыгы. Биредә печән, салам, сенаж, силос һәм башка төр терлек азыгын терлек башына 40,8 центнер әзерләгәннәр. Алдынгы сыер савучы Гөлинә Азизова әйтүенчә, фермада эшләүчеләр үзләренең эш хакы нинди күрсәткечләрдән чыгып түләнүен яхшы белә. Узган ел һәр сыердан уртача 9820 килограмм сөт җитеш­тергәннәр. 9 айлык нәти­җәләреннән күренгәнчә, быел бу күрсәткечне дә арттырырга мөмкиннәр. Алсу Хәйбуллина, Нурзидә Сөләй­манова һәм Гөлинә Ази­зо­ваның күрсәткечләре бүген үк инде 9 мең килограммнан артып киткән.
Терлекчелектә генә түгел, һәр тармакта шулай икән. Нәтиҗәсе булгач, уртача эш хакы да ел саен арта. Әйтик, 2014 елда айлык хезмәт хакы 24 мең сумнан артса, узган ел 26917 мең сумга җиткән.

Хезмәтенә тиешле түләү булса, авыл кешесе эштән иренми ул. Комбайнчы Илдус Җәмлиханов урып-җыю вакытында 23181 центнер ашлык суктырып алган. Илгиз Миначев һәм Рафик Шәйдул­ловның күрсәткече дә 22 мең центнердан арта. Механизаторлар Әнсар Низамов, Илнур Сатдинов, Айрат Яфизов, Фәнил Сөләймановларның эш нәтиҗәләре республика күләмендә горурланырлык.

Хуҗалыкның ел әйлә­нәсендә төп керем чыганагы - терлекчелек. Шуңа да ел саен мөгезле эре терлекнең баш санын арттыралар. Максатлары - савым сыерларны 1000 башка җиткереп, көн саен 9 мең тонна сөт җитеш­терү. Ә сөте мул хуҗалыкның киләчәге дә бар аның.

("Ватаным Татарстан", /№ 153, 18.10.2016/)